Via het dorpje Montenero en een hoog gelegen weide zijn op het laatste adres van onze wandeltocht aangekomen. Vlakbij het stadje Mompeo ligt “Le mole sul Farfa”. De molen aan het riviertje Farfa. Die oude molens staan nu als vervallen ruïnes beneden in het dal terwijl wij in een mooi gerestaureerd huis halverwege een steile helling logeren. Ook hier is alles weer heel ecologisch en op de natuur gericht. Vegetarische maaltijden en veel zonnepanelen en collectoren. Maar ook een adres waar veel luxe is. Een mooie eetkamer, een zwembad, terras, tuin, picknicktafels en op onze kamer een ligbad op pootjes met geweldig uitzicht.

Elisabeth is Belgische en getrouwd met Stefano uit Italië. Samen hebben ze twee kinderen, Marit en Theo. De afgelopen tien jaar hebben ze dit mooie B&B opgebouwd en doen daarnaast nog allerlei andere activiteiten. Kookworkshops, fruit telen, de wandelroutes onderhouden maar routes ook organiseren voor Engelse, Belgische en Nederlandse reisorganisaties, en nog veel meer. We waren nog maar net aangekomen of Stefano vroeg ons mee te gaan om een archeologische opgraving te bezoeken. In vroeger tijden heeft hier vlakbij een oude Romeinse villa gestaan en sinds enkele jaren is die site ook eigendom van hen. Twee maanden per jaar zijn er archeologen van over de hele wereld aan het werk. De rest van het jaar werkt Stefano met vrijwilligers gestaag door aan het blootleggen van de fundamenten. Met nog een Nederlands stel wat hier gisteren is gearriveerd gaan we mee naar de site. 

Het veld blijkt in eerste instantie slechts de contouren van een vroeger bouwplan prijs te geven. Stefano bouwt zijn verhaal echter goed op. Stap voor stap neemt hij ons mee in de verbeelding en zo krijgen we ondergrondse watercontainers te zien van wel 100 kubieke meter inhoud. Keldergewelven waar een paar aardewerkscherven en een enkele koperen munt is gevonden. Maar om die munten, al waren ze van goud, is het Stefano niet te doen. Hij is het meest trots op de drie vierkante bassins die ze in een van de kelders hebben ontdekt. Hiermee weet hij immers te bewijzen dat de Romeinen die hier gewoond hebben olijfolie produceerden en dat is uniek in de Romeinse archeologie. Op onderstaande afbeelding heb ik geprobeerd het door Stefano uitgelegde principe te schetsen waarop de bassins werkten:

De geperste olijven leverden een sap op wat voor 85% uit water bestond en 15% olie (een emulsie). Hoe kon men nu, zonder gebruik te maken van moderne technieken als centrifuges of coagulatieprocessen, de olie van het water scheiden? Op een bovengelegen verdieping werden de olijven geperst en de emulsie werd door een opening in het middelste bassin geschonken. Omdat olie lichter is dan water bleef dit bovenop drijven en kon het naar het rechtse bassin over lopen. Het water werd via het dieper gelegen verbindingskanaal naar de linkerbak gedrukt. Dit is in de natuurkunde bekend als “communicerende vaten”. In de linkerbak bevindt zich een afwatering zodat het overtollige water geloosd werd. Dus links werd het water afgevoerd en rechts hield men zuivere olijfolie over waarmee ze de amphoras of Tupperware®️ flessen konden vullen. Het waren misschien rare jongens die Romeinen maar ze waren ook slim. 

De kelders van de villa zijn dus nog redelijk te herkennen en leveren mooie vondsten op. De gehele bovenverdieping is voor 99% verdwenen. De grote bouwstenen zijn in de afgelopen vijftien eeuwen voor allerlei andere huizen en kerken gebruikt. Wel zijn er op deze site veel brokstukken van het oorspronkelijke dak gevonden. Dat is een laag die nog millimeter voor millimeter moet worden blootgelegd. Onder dat dak liggen dan misschien weer voorwerpen van vroeger tijden. Veel geduld en veel handenarbeid is nodig om dit onderzoek uit te voeren. Ik ben hierboven nog vergeten te vertellen wat de afmeting was van deze Romeinse villa. Welnu, de oppervlakte bedroeg maar liefst één hectare! Dat is dus honderd bij honderd meter of anderhalf voetbalveld. Wie toevallig in de buurt komt van Mompeo, zorg dat je een extra tandenborstel bij je hebt en meld je aan bij Stefano.